ਆਤਮਕਥਾ--ਚਾਰਲੀ ਚੈਪਲਿਨ

ਭੂਮਿਕਾ

ਵੈਸਟ ਮਿੰਸਟਰ ਬ੍ਰਿਜ ਦੇ ਖੁੱਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੇਨਿੰਗਟਨ ਰੋਡ ਸਿਰਫ ਘੋੜਾ ਮਾਰਗ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ।  1750 ਦੇ ਬਾਅਦ , ਪੁੱਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸੜਕ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਬਰਾਈਟਨ ਤੱਕ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਰਸਤਾ ਖੁੱਲ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕੇਨਿੰਗਟਨ ਰੋਡ ਤੇ , ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਦਾ ਸਾਰਾ ਵਕਤ ਗੁਜਾਰਿਆ , ਕੁੱਝ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਘਰ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ । ਇਹ ਘਰ ਵਸਤੂਕਲਾ ਦੇ ਉੱਤਮ ਨਮੂਨੇ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੀ ਤਰਫ ਲੋਹੇ ਦੀ ਗਰਿਲ ਵਾਲੀ ਬਾਲਕੋਨੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕਦੇ ਆਪਣੀ ਕੋਚ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਬਰਾਈਟਨ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਜਾਰਜ IV ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇ।

ਉਂਨੀਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਆਉਂਦੇ-ਆਉਂਦੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਘਰ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਕਮਰੇ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਅਲਬਤਾ , ਕੁੱਝ ਘਰ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਬਚੇ ਰਹੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਵਕਤ ਦੀ ਮਾਰ ਨਹੀਂ ਪਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰ , ਵਕੀਲ , ਸਫਲ ਵਪਾਰੀ ਅਤੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਗ਼ੈਰਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਲਾਕਾਰ ਰਹਿੰਦੇ ਆਏ। ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਦਿਨ , ਸਵੇਰੇ ਦੇ ਵਕਤ ਕੇਨਿੰਗਟਨ ਰੋਡ ਦੇ ਦੋਨਾਂ ਤਰਫ ਦੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਤੁਸੀ ਕਸੀ ਹੋਈ ਘੋੜੀ ਅਤੇ ਗੱਡੀ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਸਨ ਜੋ ਓਥੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਡਰਾਮਾ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਨੌਰਵੁਡ ਜਾਂ ਮੇਰਟਨ ਵਰਗੀ ਦਰਜਨਾਂ ਮੀਲ ਦੂਰ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਖੜੀ ਹੋਵੇ । ਵਾਪਸੀ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਕੇਨਿੰਗਟਨ ਰੋਡ ਤੇ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਾਬਖਾਨਿਆਂ, ਵਾਈਟ ਹਾਉਸ , ਦ ਹਾਰੰਸ , ਅਤੇ ਦ ਟੈਂਕਾਰਡ ਤੇ ਰੁਕਦੇ ਹੋਏ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ।

ਮੈਂ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦਾ ਮੁੰਡਾ , ਅਕਸਰ ਟੈਂਕਾਰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖਡ਼ਾ ਬਿਹਤਰੀਨ ਪਹਿਰਾਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਜੀਆਂ  ਇਹਨਾਂ ਰੰਗੀਲੀਆਂ ਚਮਕੀਲੀਆਂ ਹਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਲਾਉਂਜ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਵੜਦਿਆਂ ਵੇਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਓਥੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ - ਜੁਲਦੇ ਸਨ । ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹੀ ਸ਼ੁਗਲ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਘਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਆਖਰੀ ਪੈੱਗ ਇੱਥੇ ਲਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਉਹ ਕਿੰਨੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਲੱਗਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਚਾਰਖਾਨੇ ਦੇ ਸੂਟ ਅਤੇ ਭੂਰੇ ਫੇਲਟ ਹੈਟ , ਹੀਰੇ ਦੀਆਂ ਅੰਗੂਠੀਆਂ ਅਤੇ ਟਾਈਪਿੰਨਾਂ ਦੇ ਲਸ਼ਕਾਰੇ । ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਦੋ ਵਜੇ ਪੱਬ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਓਥੇ ਮੌਜੂਦ ਸਭ ਲੋਕ ਬਾਹਰ ਝੁੰਡ ਬਣਾ ਕੇ ਖੜੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਇੱਕ -ਦੂੱਜੇ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਨ-ਪਰਚਾਵੇ ਵਿੱਚ ਵਕਤ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ । ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆ ਨੂੰ ਹਸਰਤ ਭਰੀਆਂ ਨਿਗਾਹਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁੱਝ ਇੱਕ ਬੇਵਕੂਫ਼ੀ ਭਰੀ ਆਕੜ ਦੇ ਖੁਮਾਰ ਵਿੱਚ ਡੀਂਗਾਂ ਮਾਰਦੇ।

ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਆਖਰੀ ਆਦਮੀ ਵੀ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਅਜੀਬ ਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜ ਬਾਦਲਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁੱਕ ਗਿਆ ਹੋਵੇ । ਅਤੇ ਤੱਦ ਮੈਂ ਢਹਿੰਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਲਾਈਨ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪੈਂਦਾ । ਮੇਰਾ ਘਰ ਕੇਨਿੰਗਟਨ ਰੋਡ ਦੇ ਪਿੱਛਵਾੜੇ ਸੀ । ਇਹ ਤਿੰਨ ਨੰਬਰ ਪਾਉਨਾਲ ਟੇਰੇਸ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਤੀਜੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟੀ - ਸੀ ਦੁਛੱਤੀ ਤੇ ਅਸੀ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਾਂ । ਤੀਜੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੱਕ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੌੜੀਆਂ ਖਸਤਾ ਹਾਲ ਸਨ । ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਦਮਘੋਟੂ ਸੀ ਅਤੇ ਓਥੇ ਦੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਬੋ ਮਾਰਦੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕਪੜਿਆਂ ਦੀ ਬਦਬੂ ਰਚੀ-ਵੱਸੀ ਰਹਿੰਦੀ ।

ਜਿਸ ਐਤਵਾਰ ਦੀਆਂ ਮੈਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ , ਉਸ ਦਿਨ ਮਾਂ ਖਿਡ਼ਕੀ ਤੇ ਬੈਠੀ ਇੱਕਟਕ ਬਾਹਰ ਵੇਖ ਰਹੀ ਸੀ । ਉਹ ਮੇਰੀ ਤਰਫ ਮੁੜੀ ਅਤੇ ਕਮਜੋਰ ਜਿਹਾ ਮੁਸਕੁਰਾਈ । ਕਮਰੇ ਦੀ ਹਵਾ ਦਮਘੋਂਟੂ ਸੀ ਅਤੇ ਕਮਰਾ ਬਾਰਾਂ ਵਰਗ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ - ਜਿਹਾ ਹੀ ਵੱਡਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਛੋਟਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਢਲਵੀਂ ਛੱਤ ਕਾਫ਼ੀ ਨੀਵੀਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖੀ ਮੇਜ਼ ਤੇ ਜੂਠੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਅਤੇ ਚਾਹ  ਦੀਆਂ ਪਿਆਲੀਆਂ ਦਾ ਅੰਬਾਰ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਹੇਠਲੀ ਦੀਵਾਰ ਨਾਲ ਇੱਕ ਲੋਹੇ ਦਾ ਪਲੰਘ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਂ ਨੇ ਸਫੇਦ ਰੰਗ ਦਾ ਪੋਚਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਪਲੰਘ ਅਤੇ ਖਿਡ਼ਕੀ ਦੇ ਵਿੱਚਕਰਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਸੀ ਅੱਗ ਝੰਝਰੀ ਸੀ । ਪਲੰਘ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਤੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ - ਜਿਹੀ ਆਰਾਮ ਕੁਰਸੀ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਖੋਲ ਦੇਣ ਤੇ ਚਾਰਪਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਤੇ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਸਿਡਨੀ ਸੋਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਫਿਲਹਾਲ ਉਹ ਸਮੁੰਦਰ ਤੇ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ।

ਇਸ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਕਮਰਾ ਕੁੱਝ ਜਿਆਦਾ ਹੀ ਦਮਘੋਂਟੂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਨੇ ਮਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਸਾਫ਼-ਸੂਫ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਵਰਤੀ ਸੀ । ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹ ਕਮਰਾ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਦੀ ਸੀ । ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵੀ ਸਮਝਦਾਰ , ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁਸ਼ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਜਵਾਨ ਤੀਵੀਂ ਸੀ । ਉਹ ਅਜੇ ਸੈਂਤੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ । ਉਹ ਇਸ ਬੇਹੂਦਾ ਦੁਛੱਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਚਮਕਾ ਕੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਸੀ । ਖਾਸਕਰ ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਸਵੇਰ ਦੇ ਵਕਤ ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ ਨਾਸ਼ਤਾ ਬਿਸਤਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੇ ਦਿੰਦੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉੱਠਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਛੋਟਾ - ਜਿਹਾ ਕਮਰਾ ਸਫਾਈ ਨਾਲ ਦਮਕ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ । ਥੋੜ੍ਹੀ - ਜਿਹੀ ਅੱਗ ਜਲ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਖੂੰਟੀ ਤੇ ਗਰਮਾ-ਗਰਮ ਕੇਤਲੀ ਰੱਖੀ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਜੰਗਲੇ ਦੇ ਕੋਲ ਹੈੱਡਰ ਜਾਂ ਬਲੋਟਰ ਮੱਛੀ ਗਰਮ ਹੋ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਉਹ ਮੇਰੇ ਲਈ ਟੋਸਟ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ । ਮਾਂ ਦੀ ਸੁਖਾਵਾਂ ਨਿਘ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਮੌਜੂਦਗੀ , ਕਮਰੇ ਦਾ ਸੁਖਾਵਾਂ ਮਾਹੌਲ , ਚੀਨੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕੇਤਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਉੱਬਲ਼ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਛਲ-ਛਲ ਕਰਦੀ ਆਵਾਜ , ਅਤੇ ਮੈਂ ਅਜਿਹੇ ਵਕਤ ਆਪਣਾ ਸਪਤਾਹਿਕ ਕਾਮਿਕ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ । ਸ਼ਾਂਤ ਐਤਵਾਰ ਦੀ ਸਵੇਰ ਦੇ ਇਹ ਅਨੋਖੇ ਆਨੰਦਦਾਇਕ ਪਲ ਹੁੰਦੇ ।

ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਦਿਨ ਉਹ ਨਿਰਵਿਕਾਰ ਭਾਵ ਬੈਠੀ ਖਿਡ਼ਕੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਟੱਕ ਵੇਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ । ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੋਂ ਉਹ ਖਿਡ਼ਕੀ ਤੇ ਹੀ ਬੈਠੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੁਪ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਖੋਈ ਹੋਈ । ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਵਿਆਕੁਲ ਹੈ । ਸਿਡਨੀ ਸਮੁੰਦਰ ਤੇ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਮਹੀਨੀਆਂ ਤੋਂ ਉਸਦੀ ਕੋਈ ਖਬਰ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ । ਮਾਂ ਜਿਸ ਕਿਰਾਏ ਦੀ ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਰ ਦੀ ਗੱਡੀ ਖਿੱਚ ਰਹੀ ਸੀ , ਕਿਸਤਾਂ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਨਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲੈ ਜਾਈ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀ  ( ਇਹ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ) ਅਤੇ ਮੈਂ ਡਾਂਸ ਦੇ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾ ਕੇ ਪੰਜ ਸ਼ਿੰਲਿੰਗ ਹਫਤੇ ਦਾ ਜੋ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ , ਉਹ ਵੀ ਅਚਾਨਕ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ।

ਮੈਨੂੰ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀ ਤਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਸੰਕਟਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਾਂ ਅਤੇ ਮੁੰਡਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਭੁਲੱਕੜਪਣੇ ਨਾਲ ਦਰ ਕਿਨਾਰ ਕਰ ਦਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਭੱਜਦਾ ਹੋਇਆ ਘਰ ਆਉਂਦਾ ਅਤੇ ਮਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ - ਮੋਟੇ ਕੰਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ । ਬਦਬੂ ਮਾਰਦਾ ਪਾਣੀ ਡੋਲ੍ਹ ਕੇ ਅਤੇ ਤਾਜੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਡੋਲ ਭਰ ਲਿਆਂਉਂਦਾ । ਤੱਦ ਮੈਂ ਭੱਜ ਕੇ ਮੈੱਕਾਰਥੀ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਘਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਓਥੇ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਖੇਡਦਾ ਰਹਿੰਦਾ । ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਦਮ ਘੁੱਟਦੀ ਦੁਛੱਤੀ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਬਹਾਨਾ  ਚਾਹੀਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।

ਮੈੱਕਾਰਥੀ ਪਰਵਾਰ ਮਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਵਾਕਫ਼ ਪਰਵਾਰ ਸੀ । ਮਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣਦੀ ਸੀ । ਉਹ ਕੇਨਿੰਗਟਨ ਰੋਡ ਦੇ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹੈਸੀਅਤ ਵੀ ਸਾਡੇ ਮੁਕਾਬਿਲ ਕਿਤੇ ਬਿਹਤਰ ਸੀ । ਮੈੱਕਾਰਥੀ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹੀ ਮੁੰਡਾ ਸੀ  - ਵੈਲੀ । ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਧੁੰਦਲਕਾ ਹੋਣ ਤੱਕ ਖੇਡਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਅਮੂਮਨ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਚਾਹ ਲਈ ਰੋਕ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ । ਮੈਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਦੇਰ ਤੱਕ ਓਥੇ ਮੰਡਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰਾਤ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਵੀ ਜੁਗਾੜ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਅਕਸਰ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਮੈੱਕਾਰਥੀ ਮਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦੀ ਕਿ ਕਈ ਦਿਨ ਤੋਂ ਉਹ ਨਜ਼ਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਈ । ਮੈਂ ਕੋਈ ਵੀ ਬਹਾਨਾ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮਾਂ ੜੇ ਮਾੜੇ ਦਿਨ ਆਏ ਸਨ ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਆਪਣੀ ਡਰਾਮਾ ਮੰਡਲੀ ਵਾਲੇ ਵਾਕਫਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਈ ਹੋਵੇ ।

ਹਾਂ , ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਦਿਨ ਹੁੰਦੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਘਰ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਮਾਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਚਾਹ ਬਣਾਉਂਦੀ , ਸੂਰ ਦੀ ਚਰਬੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਲਈ ਬਰੈੱਡ ਤਲ ਦਿੰਦੀ । ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਬਰੈੱਡ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਲੱਗਦੀ । ਫਿਰ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਪੜ ਕੇ ਸੁਣਾਉਂਦੀ । ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਪਾਠ ਕਰਦੀ ਸੀ । ਅਤੇ ਤੱਦ ਮੈਂ ਮਾਂ ਦੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਰਹਿਣ ਦੇ ਅਨੰਦ ਦਾ ਰਹੱਸ ਜਾਣ ਪਾਉਂਦਾ ਅਤੇ ਤੱਦ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਕਿ ਮੈੱਕਾਰਥੀ ਪਰਵਾਰ  ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚੋਂ ਜੋ ਸੁਖ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਸੀ , ਉਸਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮੈਨੂੰ ਮਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਸੀ ।

ਸੈਰ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਮੈਂ ਜਿਉਂ ਹੀ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਘੁਸਿਆ , ਉਹ ਮੁੜੀ ਅਤੇ ਉਲਾਹਮੇ ਭਰੀਆਂ ਨਿਗਾਹਾਂ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਤਰਫ ਦੇਖਣ ਲੱਗੀ । ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵੇਖ ਕੇ ਮੇਰਾ ਕਲੇਜਾ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਆ ਗਿਆ । ਉਹ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਮਰੀਅਲ ਜਿਹੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਪੀਡ਼ਾ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ । ਇੱਕ ਅਕਹਿ ਪੀੜਾ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਬੋਚ ਲਿਆ । ਮੈਂ ਤੈਅ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਘਰ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸਦੇ ਆਸਪਾਸ ਹੀ ਡੱਟਿਆ ਰਹਾਂ ਜਾਂ ਫਿਰ ਇਸ ਸਭ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਚਲਾ ਜਾਵਾਂ । ਉਸਨੇ ਮੇਰੀ ਤਰਫ ਤਰਸ ਭਰੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ," ਤੂੰ ਮੈੱਕਾਰਥੀ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ" , ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ।

ਮੇਰੇ ਹੰਝੂ ਡਿਗੂੰ ਡਿਗੂੰ ਕਰਦੇ ਸਨ , "ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ"।

ਉਹ ਮੁੜੀ ਅਤੇ ਸੁੰਨੀਆਂ ਸੁੰਨੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਖਿਡ਼ਕੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਦੇਖਣ ਲੱਗੀ , "ਤੂੰ ਭੱਜ ਕੇ ਮੈੱਕਾਰਥੀਆਂ ਦੇ ਚਲਿਆ ਜਾ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ ਵੀ ਉਥੇ ਹੀ ਖਾਈਂ । ਅੱਜ ਘਰ ਵਿੱਚ ਖਾਣ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ"।

ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਅਵਾਜ ਵਿੱਚਲੀ ਤੜਫ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ । ਮੈਂ ਇਸ ਪਾਸਿਉਂ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ , "ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਇਹੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ"।

ਉਹ ਕਮਜੋਰ ਜਿਹਾ ਮੁਸਕਰਾਈ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਸਹਲਾਇਆ , "ਹਾਂ .  . ਹਾਂ ਤੂੰ ਦੋੜ ਜਾ"। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਅੱਗੇ ਗਿੜਗਿੜਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਘਰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਹੀ ਰਹਿਣ ਦੇਵੇ ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਭੇਜਣ ਤੇ ਹੀ ਅੜੀ ਰਹੀ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਅਪਰਾਧ ਬੋਧ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਲਈ ਚਲਾ ਗਿਆ । ਉਹ ਉਸੇ ਮਨਹੂਸ ਦੁਛੱਤੀ ਦੀ ਖਿਡ਼ਕੀ ਤੇ ਬੈਠੀ ਰਹੀ । ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜਰਾ ਜਿਹਾ ਵੀ ਗੁਮਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਪੋਟਲੀ ਉਸਦੇ ਲਈ ਖੁੱਲਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ।