ਮਸ਼ਹੂਰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਡੀਡੀ ਕੋਸੰਬੀ ਹਿਸਾਬ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ . ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਹੈ , ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਨਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਇਤਹਾਸ ਲੇਖਣੀ ਤੇ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ . ਉਹ ਬਹੁਮੁਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸੰਪੰਨ ਸਨ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਟੇਕਸਟ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਗ੍ਰੰਥਾਂ , ਆਰਕਯੋਲਾਜੀ , ਹਿਸਾਬ ਵਿੱਚ ਅਭੂਤਪੂਰਵ ਕੰਮ ਕੀਤਾ . ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ਹੀ .
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਤਹਾਸ ਲੇਖਣੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ . ਜਿਵੇਂ ਏ ਐਸ ਅਲਤੇਕਰ ਸਨ , ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ . ਕੋਸੰਬੀ ਦਾ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਟਕਦਾ ਸੀ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਾਨਤਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ . ਪਟਨਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਹਿਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸੀ , ਜਿਸਨੇ ਕੋਸੰਬੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬੁਲਾਇਆ . ਕੋਸੰਬੀ ਪਟਨਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਏ 1964 ਵਿੱਚ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋ ਰਾਮਸ਼ਰਣ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੈਕਚਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਲਾਇਡ ਸ਼ੋ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ .
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਨੇ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮੋਨੋਲਿਥਿਕ ਮਾਨਿਊਮੇਂਟਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ਪਰ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮ ਪ੍ਰਾਗਇਤਿਹਾਸਿਕ ਜਮਾਨੇ ਤੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ , ਭਲੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ .
ਇਸ ਲੇਕਚਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਸਨ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡੱਟਵਾਂ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਉਠ ਕੇ ਚਲੇ ਵੀ ਗਏ . ਉਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਾਧਿਆਪਕ ਸਨ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਚਾਈ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ . ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਸੰਬੀ ਨੇ ਦੇਵੀ - ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਗਇਤਿਹਾਸਿਕ ਰਹਿੰਦ ਖੂਹੰਦ ਵੀ ਢੂੰਢੇ ਅਤੇ ਇਹ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਹਜਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਚੀਜ ਨਹੀਂ ਸੀ . ਉਹ ਭਲਾ ਇਸਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੇਵੀ - ਦੇਵਤਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਕ ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਪਾਤਰ ਹਨ .
ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਇੰਡੀਅਨ ਹਿਸਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਿਆ . ਕੋਸੰਬੀ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆ ਗਈਆਂ ਸਨ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਾਨਤਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ . ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਪਾਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਬਹਿਸਾਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਤੇ – ਨਾ - ਕਿਤੇ ਕੋਸੰਬੀ ਦੀ ਲੇਖਣੀ ਨਾਲ ਤਾਰ ਜੁੜਦੀ ਹੈ .
ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੋਸੰਬੀ ਦਾ ਲੇਖਣੀ ਬਹੁਤ ਮਹਾਨ ਸੀ . ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੁਣ ਭਾਰਤੀ ਇਤਹਾਸ ਲੇਖਣੀ ਵਿੱਚ ਸਾਮੰਤਵਾਦ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਹਿਸ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਮੰਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਸੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਜਿਹੋ ਜਿਹੀ ਕਿ ਯੂਰੋਪ ਵਿੱਚ ਸੀ . ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਨਹੀਂ . ਸਬਾਲਟਰਨ ਸਟਡੀਜ ਵਾਲੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਛੋਟੇ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਨੇਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ , ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਗ਼ਾਵਤਾਂ ਸਨ , ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਕਿਵੇਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ . ਇਹ ਸਭ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਹਨ .
ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਬਆਲਟਰਨ ਸਟਡੀਜ ਦਾ ਅਰਥ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਹਾਸ਼ਿਏ ਪਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦਾ ਅਧਿਅਨ , ਮਗਰ ਉਹ ਲੋਕ ਵਰਤਮਾਨ ਇਤਹਾਸ ਲੇਖਣੀ ਨੂੰ ਹੀ ਖਾਰਿਜ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹੈ . ਪ੍ਰੋ ਰਾਮਸ਼ਰਣ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਕਿੰਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਪਰ ਲਿਖਿਆ . ਹੁਣ ਸਬਾਲਟਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰੋ ਸ਼ਰਮਾ ਦਾ ਲੇਖਣੀ ਕੁਲੀਨ ਅਤੇ ਅਭਿਜਾਤ ਲੇਖਣੀ ਹੈ .
ਇਤਹਾਸ ਲੇਖਣੀ ਇੱਕ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਈ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸਤਰਾਂ ਤੋਂ ਗੁਜਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ . ਕੋਈ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਜਦੋਂ ਲਿਖਣ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਾਮਾਜਕ - ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਹਾਲਤ ਅਤੇ ਜਿਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਅਧਿਅਨ ਕਰਣਾ ਹੈ , ਉਹਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਤਿੰਨ ਸਵਾਲ ਚੁੱਕਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ . ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਮੱਸਿਆ ਕੀ ਹੈ , ਦੂਜਾ ਇਹ ਕਿ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਕਿ ਸਮੱਸਿਆ ਕਿਉਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ . ਇਸ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਲੱਭਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਖੋਜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ . ਸਾਮਾਜਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀਆਂ ਪਰਿਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਸਾਮਾਜਕ ਵਿਕਾਸ ਆਦਿ ਸਭ ਪਰਿਪੇਖ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ .
ਹੁਣ ਰਾਮਸੇਤੁ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਹੀ ਲਵੇਂ . ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਸੱਜੇਪੰਥੀ ਲੋਕ ਹਨ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾਸਾ ਨੇ ਜੋ ਏਰਿਅਲ ਫੋਟੋਆਂ ਲਈਆਂ ਹਨ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਹੀ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਹੀ ਪੁੱਲ ਹੈ , ਜਿਸਨੂੰ ਰਾਮ ਦੇ ਜਮਾਣੇ ਵਿੱਚ ਬਾਂਦਰ ਫੌਜ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ . ਲੇਕਿਨ ਨਾਸਾ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ . ਨਾਸਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਜੂਆਲੋਜੀਕਲ ਫਾਰਮੇਸ਼ਨ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ . ਲੇਕਿਨ ਲੋਕ ਇਹ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਰਹੇ ਹਨ .
ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮਿਥਕਾਂ ਦੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਚੀਜ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਉਸਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਮਿਥ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹੋ . ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਮਿਥਲਾ ਦਾ ਹੈ . ਮਿਥਲਾ ਨੂੰ ਸੀਤਾ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ . ਮਗਰ ਉਹ ਸੀਤਾ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ . ਉਹ ਸਥਾਨ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ 200 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ .
ਜੇਕਰ ਮਿਥਕਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੰਰਚਨਾ ਜੁੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ , ਤੱਦ ਵੀ ਉਸ ਮਿਥਕ ਨੂੰ ਇਤਹਾਸ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ . ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਮਸੇਤੁ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਸੀ , ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋ ਰਾਮਸ਼ਰਣ ਸ਼ਰਮਾ , ਡਾ ਪਦਇਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋ ਬੈਕੁੰਠਨ ਵਰਗੇ ਲੋਕ ਸਨ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਸੰਰਚਨਾ ਦਾ ਮਿਥਕਾਂ ਅਤੇ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਰਾਮਸੇਤੁ ਨਾਲ ਕੋਈ ਲੈਣਾ - ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਇੱਕ ਮਿਥਕ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈਣ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ . ਵਾਰ - ਵਾਰ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਜੇਕਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦੋਹਰਾਈ ਜਾਵੇ , ਉਸਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ਹੁੰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ .
ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਤੋਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ . ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਲਹਾ - ਉਦਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ . ਅਗਲੇ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਕੋਈ ਇਸਨੂੰ ਲਿਪੀਬੱਧ ਕਰ ਦੇਵੇ . ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਇਸਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਮੰਨਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ . ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ਵਾਚਕ ਪਰੰਪਰਾ ਲਿਖਤੀ ਸਾਹਿਤ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ . ਅਤੇ ਫਿਰ ਲਿਖਤੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੇਲਾ ਵਿਹਾ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਦ ਭਰਮਪੂਰਵਕ ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲੈ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ . ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹੀ ਹੋਇਆ .
ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਾਲ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਸਮਾਨ ਰਾਮਾਇਣ ਵੀ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਹਨ . ਫਾਦਰ ਕਾਮਿਲ ਬੁਲਕੇ ਨੇ ਰਾਮ ਕਥਾ ਪਰ ਜੋ ਸ਼ੋਧ ਕੀਤੀ ਸੀ , ਉਸਦੇ ਤਹਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਮਾਇਣਾ ਦੀ ਕੁਲ ਗਿਣਤੀ 300 ਬਤਾਈ . ਮਗਰ ਰਾਮਾਨੁਜਮ ਨੇ ਜੋ ਸ਼ੋਧ ਕੀਤਾ , ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕੰਨੜ ਅਤੇ ਤੇਲੁਗੁ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਜਾਰਾਂ ਰਾਮਾਇਣ ਹਨ . ਬਾਕੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਛਡ ਦਿਓ . ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅੰਤਰ ਹੈ .
ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਜਦੋਂ ਟਰੇਵਲ ਕਰਦੀ ਹੈ , ਸਮਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਜਦੋਂ ਦੂਜੇ ਵਰਗ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ , ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਥੋੜੀ ਬਹੁਤ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵੀ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ .
ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੀਤਾ ਵੱਡੀ ਪਤੀਵਰਤਾ ਇਸਤਰੀ ਸਨ . ਮਗਰ ਸੰਥਾਲਾਂ ਦੀ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਸੀਤਾ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਵਣ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਬੰਧ ਸਨ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਵੀ . ਬੌੱਧੋਂ ਦਾ ਜੋ ਰਾਮਾਇਣ ਹੈ - ਦਸ਼ਰਥ ਜਾਤਕ - ਉਸ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਭਰਾ - ਭੈਣ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਦੇ ਹਨ . ਇਸ ਰਾਮ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਅਯੋਧਯਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਬਨਾਰਸ ਨਾਲ ਹੈ .
ਤਾਂ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਕਹਾਣੀ ਸਥਿਰ ਹੈ , ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਵਾਲਮੀਕ ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਕਾਂਡ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ . ਸਾਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਚੀਜਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲਚਕੀਲੇ ਨਜਰੀਏ ਨਾਲ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ .
ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੱਜ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਮੱਸਿਆ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਹੈ . ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਹੈ . ਆਰ ਸੀ ਮਜੂਮਦਾਰ ਵਰਗੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਅਸਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਸੱਜੇਪੰਥੀ ਗਰੋਹ ਹਨ , ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਲੇਜਿਟਿਮੇਸੀ ਠਹਰਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ . ਮਗਰ ਫਿਰ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਨਜਰੀਆ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ . ਇੰਡੀਅਨ ਹਿਸਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਸੈਕੜੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਨ . ਇਤਹਾਸ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਫਿਰਕੂ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਈ . ਫਿਰਕੂ ਪੱਖ ਜੋ ਏਕਸਕਲੂਸਿਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ , ਅਲਪਸੰਖਿਅਕਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਤੀਤ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਿਲਕੁੱਲ ਗਲਤ ਹੈ . ਜੋ ਵੀ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਰਿਸਰਚਰ ਹਨ , ਉਹ ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਨ . ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ .
ਆਪਣੇ ਇੱਥੇ ਸਿਰਫ ਨਜ਼ਰੀਏ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਇਤਹਾਸ ਲੇਖਣੀ ਨੂੰ ਵਿਵਸਥਾਜਨਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਦੋ - ਚਾਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ . ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਮਜੋਰੀ ਹੈ ਕਿ ਖੁਦਾਈਆਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਪਾਉਂਦਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਿਸ ਸਿੱਟੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਈਏ . ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਗਲਤੀ ਆਰਕਯੋਲਾਜਿਕਲ ਸਰਵੇ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਹੈ . ਉਹ ਸਭ ਜਗ੍ਹਾ ਖੁਦਾਈ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ , ਮਗਰ ਉਸਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨਹੀਂ ਜਮਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ .
ਤੁਸੀਂ ਇਸਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਅਯੋਧਿਆ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇਣਾ ਕਾਫ਼ੀ ਹੋਵੇਗਾ . ਇਸ ਵਿਵਾਦ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਮਾਮਲਾ ਇੰਨਾ ਗੜਬੜਾਇਆ ਸਿਰਫ ਇਸਲਈ ਕਿ ਬੀ ਲਾਲ ਨੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਖੁਦਾਈ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟ ਨਹੀਂ ਜਮਾਂ ਕੀਤੀਆਂ . ਜੋ ਛੋਟੀ ਖੁਦਾਈ ਹੋਈ , ਕੋਰਟ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਪਰ , ਸਿਰਫ ਉਸਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਮਾਂ ਕੀਤੀ ਗਈ . ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਛੇੜ – ਛਾੜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ . ਜਿੱਥੇ ਵੀ , ਜੋ ਵੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂਹੰਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ , ਉਸਨੂੰ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਜਮਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ . ਉਸਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਜਮਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ . ਇਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦਾ ਕਿ ਕੀ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ .
(੨੦੦੫ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਇੱਕ ਗਲਬਾਤ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ)
No comments:
Post a Comment