ਗਾਬਰੀਏਲ ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੂਏਜ਼ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਿਗਰੀ ਪਤਰਕਾਰ ਮਿੱਤਰ ਪਲੀਨਯੋ ਆਪੂਲੇਯੋ ਮੇਂਦੋਜ਼ਾ ਦਾ 'ਫ਼ਰੈਗਰੇਂਸ ਆਫ ਗੁਆਵਾ' ਨਾਮਕ ਇਸ ਕਿਤਾਬੀ ਅਨੂਠੇ ਸੰਵਾਦ ਨੇ , ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੇ ਕਥਾ ਸਿਰਜਣ ਦੀ ਪਿਠ ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਈ ਅਜਾਣ ਪਹਿਲੂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਜਿੰਨੀ ਹੀ ਨਾ ਸਿਰਫ ਖਿਯਾਤੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ , ਸਗੋਂ ਇਸਨੂੰ ਉਸ ਕਥਾ ਸਿਰਜਨਾ ਤੋਂ ਉਪਜੀ ਘਬਰਾਹਟ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਗਾਈਡ - ਬੁੱਕ ਵਰਗੀ ਅਹਮੀਅਤ ਵੀ ਮਿਲੀ ।
*ਪਹਿਲਾ ਵਾਕ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਪਰਖ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਲਿਖਣਾ ਮੈਂ ਇੱਤਫਾਕ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ , ਸ਼ਾਇਦ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਦੇ ਅੱਗੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵੀ ਲੇਖਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਨ ਹੈ । ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਮਜ਼ੇ ਲਈ ਲਿਖਣ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫੱਸਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਿਆ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪਿਆਰਾ ਮੈਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ।
* ਤੁਸੀਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਆਨੰਦ ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਖਾਲਸ ਤਸੀਹਾ ਹੈ । ਇਹਦਾ ਮਤਲਬ ?
ਦੋਨੋਂ ਗੱਲਾਂ ਸੱਚ ਹਨ । ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸ਼ਿਲਪ ਸਿਖ ਰਿਹਾ ਸੀ , ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ - ਖੁਸ਼ੀ , ਕ਼ਰੀਬ - ਕ਼ਰੀਬ ਗੈਰ ਜਿੰਮੇਦਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ , ਇੱਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸਵੇਰੇ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਚਾਰ , ਪੰਜ , ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਦਸ ਪੰਨੇ ਲਿਖ ਲਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਇੱਕ ਦਫ਼ਾ , ਇੱਕ ਹੀ ਸਿਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਕਹਾਣੀ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ।
* ਅਤੇ ਹੁਣ ?
ਹੁਣ ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਕਿਸਮਤ ਵਾਲਾ ਹੋਵਾਂ ਤਾਂ ਦਿਨ ਭਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੱਛਾ ਪੈਰਾਗਰਾਫ ਲਿਖ ਪਾਉਂਦਾ ਹਾਂ । ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਦਾ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਦਰਦ ਭਰਿਆ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ।
* ਕਿਉਂ , ਸੋਚਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਅੱਛਾ ਤੁਹਾਡਾ ਸ਼ਿਲਪ ਹੋਵੇ , ਲਿਖਣਾ ਓਨਾ ਹੀ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਹੁੰਦਾ ਬਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਬਹੁਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੱਗਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਲਿਖੇ ਹਰ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਵਜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਤੇ ਜਿਆਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
* ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ , ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਖਿਝ ਚੜ੍ਹਦੀ ਹੈ ?
ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਚਿੰਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਜੋ ਸਫਲ ਲੇਖਕਾਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੈ , ਸਾਹਿਤਕ ਸਫਲਤਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ਰਾਬ ਗੱਲ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਕਣ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਜਾਣ। ਮੈਨੂੰ ਸਾਰਵਜਨਿਕ ਤਮਾਸ਼ਾ ਬਣਨੋਂ ਨਫਰਤ ਹੈ । ਮੈਨੂੰ ਟੇਲੀਵਿਜਨ , ਗੋਸ਼ਠੀਆਂ ਅਤੇ ਗੋਲਮੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਫਰਤ ਹੈ ।
* ਇੰਟਰਵਿਊ ?
ਹਾਂ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵੀ । ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਣ ਦੀ ਦੁਆ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗਾ । ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਪਰਬਤਾਰੋਹੀ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜਾਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਗਾਕੇ ਸਿੱਖਰ ਤੇ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ । ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕੀ ਕਰੇ ? ਹੇਠਾਂ ਉਤਰੇ ਜਾਂ ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਓਨੀ ਗਰਿਮਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਹੇਠਾਂ ਉੱਤਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੇ ।
* ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਜਵਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਰੋਟੀ ਚਲਾਉਂਦੇ ਸੀ , ਤੁਸੀਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਿਗਰਟ ਪੀਂਦੇ ਸੀ ।
ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਚਾਲ੍ਹੀ ।
* ਅਤੇ ਹੁਣ ?
ਹੁਣ ਮੈਂ ਸਿਗਰਟ ਨਹੀਂ ਪੀਂਦਾ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ।
* ਸਵੇਰੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ?
ਨੌਂ ਵਜੇ ਤੋਂ ਦੁਪਹਿਰ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਤੱਕ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ , ਕਾਫ਼ੀ ਗਰਮ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ । ਆਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਠੰਡ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਬਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
* ਕੀ ਖ਼ਾਲੀ ਪੰਨੇ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਉਵੇਂ ਹੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੋ ਜਿਹੀ ਦੂਜੇ ਲੇਖਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਕਲਾਸਟਰੋਫੋਬੀਆ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ਾਪੂਰਨ ਚੀਜ ਲੱਗਦੀ ਹੈ । ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਹੇਮਿੰਗਵੇ ਦੀ ਇੱਕ ਸਲਾਹ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ । ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਉਦੋਂ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਤੁਸੀ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
* ਕਿਸੇ ਕਿਤਾਬ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਬਿੰਦੂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਇੱਕ ਵਿਜ਼ੁਅਲ ਇਮੇਜ । ਮੇਰੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਲੇਖਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿਸੇ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਸਿੱਧਾਂਤ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਇਮੇਜ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ । ਟਿਊਜਡੇ ਸਿਏਸਤਾ , ਜੋ ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਸੱਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਛੋਟੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ , ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਇਸਤਰੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜੋ ਕਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੀਂ , ਕਾਲ਼ਾ ਦੁਛਾਂਦਾ ਲਈਂ ਤਪਦੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਉਜੜੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਟਹਿਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਲੀਫ ਸਟੋਰਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਬੁੜੇ ਦੀ ਇਮੇਜ ਹੈ ਜੋ ਬਾਰਾਂਕੀਆ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਾਂਚ ਦਾ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਉਹ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਚਿੰਤਾ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਿਆ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਪੈਰਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖ਼ਤ - - ਸ਼ਾਇਦ - - ਮਨੀ ਆਡਰ - - ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਪਾਇਆ - - ਉਸੇ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ , ਅਤੇ ਮੈਂ ਤੱਦ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿਮਰਤੀ ਤੋਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ।
* 'ਵਨ ਹੰਡਰਡ ਯੀਰਜ ਆਫ ਸਾਲੀਟਿਊਡ' ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਵਿਸੁਅਲ ਇਮੇਜ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ ?
ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਰਕਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਬਰਫ ਵਿਖਾਉਣ ਲੈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਇੱਕ ਬੂਢਾ ਆਦਮੀ ।
* ਕੀ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਨਾ ਸਨ ?
ਹਾਂ ।
* ਕੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਘਟਨਾ ਹੋਈ ਸੀ ?
ਹੂ ਬ ਹੂ ਨਹੀਂ , ਪਰ ਇਸਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਇੱਕ ਅਸਲੀ ਕਾਰਨ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਸੀ । ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ , ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਰਾਕਾਟਾਕਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿੱਕਾ ਬੱਚਾ ਸੀ । ਮੇਰੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਸਰਕਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਢੁੱਠ ਵਾਲਾ ਊਠ ਵਿਖਉਣ ਲੈ ਗਏ ਸਨ । ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਸਰਕਸ ਵਿੱਚ ਬਰਫ ਨਹੀਂ ਵੇਖੀ ਤਾਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਏ । ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲੋਂ ਜਮੀ ਹੋਈ ਮੁਲੇਟ ਮਛਲੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕਰੇਟ ਖੁਲਵਾਇਆ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਅੰਦਰ ਪਾਉਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ । 'ਵਨ ਹੰਡਰੇਡ ਯੀਰਜ ਆਫ ਸਾਲੀਟਿਊਡ' ਪੂਰੇ ਦਾ ਪੂਰਾ ਇਸ ਇੱਕ ਇਮੇਜ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ।
* ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਦੋ ਸਿਮ੍ਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜਕੇ ਉਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵਾਕ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ? ਕੀ ਸੀ ਉਹ ?
ਬਹੁਤ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ , ਫਾਇਰਿੰਗ - ਸਕਵਾਡ ਦੇ ਰੂ - ਬ - ਰੂ ਕਰਨਲ ਆਰੇਲਿਆਨੋ ਬੁਏਨਦੀਆ ਨੂੰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਦੁਪਹਰੀ ਯਾਦ ਆਉਣੀ ਸੀ , ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਉਸਨੂੰ ਬਰਫ ਦੀਪਛਾਣ ਕਰਵਾਉਣ ਲੈ ਗਏ ਸਨ ।
* ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਵਾਕ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਦਿੰਦੇ ਹੋ । ਇੱਕ ਵਾਰ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਤੈਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਵਾਕ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖਣ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਕਿਉਂ ?
ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲਾ ਵਾਕ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ , ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਰੂਪ ਪਰਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
No comments:
Post a Comment