ਬਹੁਤ ਚਰਚਾ ਸੁਣੀ ਸੀ ‘ਦ ਕੈਚਰ ਇਨ ਦ ਰਾਈ'ਦੀ

ਮੈਂ ਜੇ ਡੀ ਸੇਲਿੰਗਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ ,  ਲੇਕਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਨਾਵਲ ‘ਦ ਕੈਚਰ ਇਨ ਦ ਰਾਈ’‘The Catcher in the Rye’ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਣਿਆ ਸੀ ।  ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ,  1960  ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ,  ਤੱਦ ਇਸਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਚਰਚਾ ਸੀ ।  ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਸੇਲਿੰਗਰ ਦੀ ਮੌਤ  ਦੇ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਫੇਰ ਇਸ ਨਾਵਲ  ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ,  ਤਾਂ ਇੱਛਾ ਹੋਈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇ ।  ਖੋਜ ਕੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ।  ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ ,  ਕੇਵਲ 218 ਪੰਨਿਆਂ ਦਾ ਨਾਵਲ ਹੈ ਅਤੇ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਵਾਲੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਰੋਚਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ,  ਇਸ ਲਈ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਲਗਾ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੋਲਡੇਨ ਕਾਲਫੀਲਡ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਨਵਯੁਵਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ,  ਜਿਸਨੂੰ ਫੇਲ ਹੋ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਸਕੂਲੋਂ  ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਣ  ਦੇ ਵਿੱਚ  ਦੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੀ - ਕੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਕੀ - ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ,  ਇਸਦਾ ਬਿਆਨ ਉਹ ਆਪ ਕਰਦਾ ਹੈ ।  ਇਸ ਸਰਲ ਜਿਹੇ ਕਥਾ – ਸੂਤਰ  ਉੱਤੇ ਟੰਗੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ – ਛੋਟੀਆਂ ਅਜੁੜਵੀਆਂ  - ਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ  ਦੇ ਵਰਣਨ  ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਲੇਖਕ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ।

ਇਹ  ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1951 ਵਿੱਚ ਹੈਮਿਸ਼ ਹੈਮਿਲਟਨ ਦੁਆਰਾ ਗਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ।  ਪੇਂਗੁਇਨ ਬੁਕਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1958 ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਲਗਾਤਾਰ ਮੁੜ ਮੁੜ  ਛਪਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ।  ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ - ਦੋ ਵਾਰ ਵੀ ।  ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਅਤਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਸਧਾਰਣ - ਜਿਹਾ ਨਾਵਲ ਹੈ ,  ਜਿਸਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ  ਦੇ ਸਮਾਨ ਤਾਂ ਕੀ ,  ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ ਪਾਸਕੂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ?  ਅਖੀਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਕੀ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਇੰਨਾ ਚਰਚਿਤ ਹੋਇਆ ?

ਮਨ ਵਿੱਚ ਉੱਠੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ  ਦੇ ਜਵਾਬ ਪਾਉਣ ਲਈ ਮੈਂ ਇਸ ਨਾਵਲ  ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਆਲੋਚਕਾਂ  ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਪੜ੍ਹੇ  ,  ਤਾਂ ਪਤਾ ਚਲਾ ਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਆਪਣੇ ਪਲਾਟ  ਦੇ ਕਾਰਨ ਓਨਾ ਨਹੀਂ ,  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਲਪ  ਦੇ ਤਾਜੇਪਣ  ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਰਾਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ।  ਲੇਕਿਨ ਕੋਈ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਕੇਵਲ ਸ਼ਿਲਪ  ਦੇ ਜੋਰ ਉੱਤੇ ਇੰਨੀ ਚਰਚਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ।  ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਲਾਟ ਦਾ ਵੀ ਕੁੱਝ ਨਵਾਂਪਣ ਸੀ ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ  ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ,  ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ  ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ,  ਯਥਾਰਥਵਾਦ  ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਅਭਿਆਨ - ਜਿਹਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ,  ਜੋ ਆਧੁਨਿਕਤਾਵਾਦ ,  ਹੋਂਦਵਾਦ ਅਤੇ ਨਕਾਰਵਾਦ ਦੀਆਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ  ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ‘ਨਵਲੇਖਣ’  ( ਨਵੀਂ ਕਵਿਤਾ ,  ਨਵੀਂ ਕਹਾਣੀ ,  ਨਵੀਂ ਆਲੋਚਨਾ )   ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ‘ਐਂਟੀ’ ਅਤੇ ‘ਏਬਸਰਡ’ ਵਰਗੇ ਉਪਸਰਗਾਂ ਵਾਲੀ ਵਿਧਾਵਾਂ  ( ਐਂਟੀ - ਸਟੋਰੀ ,  ਐਂਟੀ - ਨਾਵਲ ,  ਏਬਸਰਡ ਡਰਾਮਾ ਆਦਿ )   ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ।  ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ‘ਨਵੀਂ ਕਵਿਤਾ’  ਅਤੇ ‘ਨਵੀਂ ਕਹਾਣੀ’ ਦਾ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਅੱਗੇ ਚਲਕੇ ‘ਅਕਵਿਤਾ’ ਅਤੇ ‘ਅਕਹਾਣੀ’ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ ।  ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਇਸ ‘ਨਵਲੇਖਣ’ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਲਪ  ਦੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ,  ਪਲਾਟ  ਦੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਵੀ ਕੁੱਝ ਨਵਾਂ ਸੀ ।  ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਭਾਵੁਕਤਾ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ ,  ਲੇਕਿਨ ਨਾਲ - ਨਾਲ ਉਸ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਦੀ ਵੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ ,  ਜੋ ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਬਣਕੇ ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੁਤਵਸ਼ਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ।

ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਕਿਸੇ ਕਲਾ - ਰੂਪ ,  ਕਲਾ - ਸਿੱਧਾਂਤ ਜਾਂ ਰਚਨਾ - ਪੱਧਤੀ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ,  ਸਗੋਂ ਪੂੰਜੀਵਾਦ  ਦੇ ਉਦੇ  ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਸੀ ।  ਸਾਹਿਤ  ਕਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਸਾਰਥਕ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ਪੂਰਨ  ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚਿਤਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕਲਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ।  ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਯਥਾਰਥ  ਦੇ ਬਦਲਣ  ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪ ਨੂੰ ਵੀ ਬਦਲਦਾ ਹੈ ।  ਉਸਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਦਲਦੇ ਰਹਿਣ  ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਉਸਦੇ ਵਿਕਾਸਮਾਨ ਸਰੂਪ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਉਸਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਨਾਮਕਰਣ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ,  ਜਿਵੇਂ -  - ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀਵਾਦ ,  ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ,  ਆਦਰਸ਼ਮੁਖੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ,  ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਅਤੇ ਹੁਣ ਭੂਮੰਡਲੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ।  ਉਂਨੀਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਤੱਕ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰੌਢ਼ ਅਤੇ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ,  ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ,  ਰੂਸ ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ  ਦੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਕਥਾ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਬੀਹਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭਿਕ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ਵਾਦ-ਵਿਰੋਧੀ ਸ੍ਵਾਧੀਨਤਾ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਅਤੇ  ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਆਂ ਦੇ  ਅੰਗ ਸੰਗ  ਏਸ਼ੀਆ , ਅਫ੍ਰੀਕਾ ਔਰ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ  ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ  ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਨਵੀਂ ਪਰਿਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਨੂੰ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਖਟਕਣ ਲਗਾ ਸੀ ,  ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਾਹਿਤ  ਕਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ਵਾਦ - ਵਿਰੋਧੀ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਕਰਾਂਤੀਆਂ  ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਔਜਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ।  ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਸਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਹੋਇਆ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ।  ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਨਵੇਂ ਰੂਪ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ,  ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਤਾਂ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਵਾਂਗ ਹੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣ ਲਗਾ ।  ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਯਥਾਰਥਵਾਦ - ਵਿਰੋਧੀ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਖੂਬ ਉਭਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਪਰਚਾਰ  ਦੇ ਜੋਰ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਰਫ ‘ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰਮਨਪਿਆਰਾ’ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ,  ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬੇਹੱਦ ਵਡਿਆਇਆ ਅਤੇ ਪੁਰਸਕ੍ਰਿਤ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

The Catcher in the Rye ਉਸੀ ਦੌਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅਸਲੀ ਮੁੱਲ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਯਥਾਰਥਵਾਦ - ਵਿਰੋਧੀ ਅਭਿਆਨ  ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।  ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਕੰਮ ਮੇਰੇ ਬਸ ਦਾ ਨਹੀਂ ,  ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਕੋਈ ਆਲੋਚਕ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ।  ਮੈਂ ਇਹ ਨਾਵਲ ਇੱਕ ਪਾਠਕ   ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਜੋ ਮੈਂ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ,  ਉਹ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨਹੀਂ ,  ਕੇਵਲ ਮੇਰੀ ਪਾਠਕੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਹੈ ।  ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਜਵਾਬ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਖੋਜਣਾ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਏਨਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਵਲ ਕਿਉਂ ਇੱਕ ਸਧਾਰਣ - ਜਿਹਾ ਨਾਵਲ ਲਗਾ ?  ਕਿਉਂ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਇਆ ?

ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਯਥਾਰਥਵਾਦ - ਵਿਰੋਧੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ।  ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ,  ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਯਥਾਰਥ ਕਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ।  ਮਸਲਨ ,  ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੂਸਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੀ ਸੰਸਾਰ - ਵਿਵਸਥਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਲੈ ਰਹੀ ਸੀ ।  ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼  ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ।  ਸਮਾਜਵਾਦ -  - ਚਾਹੇ ਉਹ ਜੈਸਾ ਵੀ ਸੀ -  - ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਨੂੰ ਚੁਣੋਤੀ ਵੀ  ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ ।  ਉਪਨਿਵੇਸ਼ਵਾਦ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ,  ਲੇਕਿਨ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ  - ਖਾਸ ਤੌਰ ਨਾਲ ਅਮਰੀਕੀ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ  - ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਫੈਲਕੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ।  ਅਮਰੀਕਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਮਾਲਦਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਦੇਸ਼  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭੁਤਵ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ,  ਉੱਤੇ ਬਾਕੀ ਸੰਸਾਰ  ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਅੰਤਰਵਿਰੋਧਾਂ  ਦੇ ਨਾਲ - ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਂਤਰਿਕ ਅੰਤਰਵਿਰੋਧਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ ।  ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ  ਦੇ ਇਸ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣ  ਦੇ ਬਜਾਏ ਦਬਾਉਣ ,  ਛਿਪਾਉਣ ,  ਉਸਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਰਨ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਵੱਲੋਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹਟਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਾਮਾਜਕ ਅੰਤਰਵਿਰੋਧਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹਟਾਣ ਦਾ ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਨੈਤਿਕ ਕਿਸਮ  ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਦਵੰਦਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁਖਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਸਮਸਿਆਵਾਂ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ।  ਜਿਸ ਸਮੇਂ The Catcher in the Rye ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ,  ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਯਥਾਰਥਵਾਦ - ਵਿਰੋਧੀ ਲੋਕ ‘ਪਰਮਾਣਿਕਤਾ’ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ।  ਪੱਛਮ ਦੀ ਦੇਖਾਦੇਖੀ ਇਹ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਸਾਡੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਈ ।  ਉਸੇ ਦੇ ਚਲਦੇ ਇੱਥੇ ‘ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਪਰਮਾਣਿਕਤਾ’ ਅਤੇ ‘ਹੱਡ ਬੀਤੇ  ਯਥਾਰਥ  ਦੇ ਚਿਤਰਣ’ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਯਥਾਰਥਵਾਦ  ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਨੁਭਵਵਾਦ ਨੂੰ ਖੜਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ

The Catcher in the Rye ਵਿੱਚ ਵੀ ਨੈਤਿਕ ਕਿੱਸਮ ਦਾ ਇੱਕ ਮਾਨਸਿਕ ਦਵੰਦ ਖੜਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ,  ਜੋ ਇਸਦੇ ਨਵਯੁਵਕ ਨਾਇਕ  ਦੀ ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਦਾ ਚਿਤਰਣ ਕਰਦੇ ਹੋਏ phoney ਅਤੇ genuine  ਦੇ ਦਵੰਦ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ।  ਨਾਵਲ  ਦੇ ਨਾਇਕ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ phoney ਲੱਗਦੀ ਹੈ ,  ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ genuine ਜਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ।  ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ phoney ਸ਼ਬਦ ਇੰਨੀ ਵਾਰ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਮੰਨ ਲਉ ਇਹ ਨਾਵਲ ਦਾ ਥੀਮ ਦੱਸਣ ਵਾਲਾ key - word ਹੋਵੇ ।  ਲੇਕਿਨ ਆਪਣੇ ਲਿਖੇ ਜਾਣ  ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਇਸਕਾ ਨਾਇਕ  ਪਾਠਕਾਂ ਅਤੇ  ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੇ ਜਿੰਨੇ genuine ਲੱਗਦੇ ਹੋਣ ,  ਅੱਜ ਦੋਨੋਂ ਹੀ phoney ਲੱਗਦੇ ਹਨ !

ਉਦਾਹਰਣ  ਦੇ ਲਈ ,  ਨਾਵਲ ਦਾ ਨਾਇਕ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ  ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਇਹ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਬਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ,  ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ :

I keep picturing all these little kids playing some game in this big field of rye and all .  Thousands of little kids ,  and nobodys around -  - nobody big ,  I mean -  - except me .  And Im standing on the edge of some crazy cliff .  What I have to do ,  I have to catch everybody if they start to go over the cliff -  - I mean if theyre running and they dont look where theyre going I have to come out from somewhere and catch them .  Thats all Id do all day .  Id just be the catcher in the rye and all .  I know its crazy ,  but thats the only thing Id really like to be .

ਇਹੀ ਹੈ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀ ਥੀਮ ।  ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਜਿਸ ਭਾਵੁਕਤਾਪੂਰਨ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ,  ਉਹ 1950 - 1960  ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ  ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਅਤੇ  ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ genuine ਲੱਗਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋ ,  ਅੱਜ ਬਿਲਕੁਲ phoney ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

ਉਪਰੋਕਤ ਟੂਕ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਨਾਵਲ  ਦੇ ਨਾਮਕਰਣ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ ।  ਲੇਕਿਨ ਰਾਈ  ਦੇ ਖੇਤ ਦੀ ਇਹ ਕਲਪਨਾ ਲੇਖਕ ਦੀ ਆਪਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।  ਉਸਨੇ ਆਪ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਲੇਖ ਰਾਬਰਟ ਬਰਨਸ ਦੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਕਤਾਰ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ।  ਰਾਬਰਟ ਬਰਨਸ  ( 1759 - 1796 )  ਅਠਾਰਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ  ਦੇ ਕਵੀ ਹਨ ,  ਜੋ ਸਕਾਟਲੈਂਡ  ਦੇ ਮਹਾਨਤਮ ਕਵੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਕਤਾਰ ਹੈ -  - If a body meet a body comming through the Rye ।  ਸੇਲਿੰਗਰ ਨੇ meet ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ catch ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ  ਦੇ ਨਾਇਕ ਨੂੰ Catcher in the Rye ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।

ਬਹਰਹਾਲ ,  ਮੈਨੂੰ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹਨ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਰਾਬਰਟ ਬਰਨਸ ਦੀ ਉਹ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੋਈ ,  ਜਿਸਦੀ ਕਤਾਰ  ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਨਾਵਲ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।  ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਕਵੀ ਦੀ ਕੁੱਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ The Golden Treasury of the Best Songs and Lyrical Poems in the English Language ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਸਨ । ਚੰਗੇ ਭਾਗੀਂ  ਮੇਰੇ ਦੁਆਰਾ 22 ਮਈ ,  1961  ਦੇ ਦਿਨ ਖਰੀਦੀ ਗਈ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਅੱਜ ਵੀ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੈ ।  ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਖੋਜ ਕੇ ਉਲਟਿਆ - ਪਲਟਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਿਤ ਰਾਬਰਟ ਬਰਨਸ ਦੀਆਂ ਤਮਾਮ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹ  ਮਾਰੀਆਂ ।  ਉਹ ਕਵਿਤਾ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ,  ਜਿਸਦੀ ਕਤਾਰ  ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਨਾਵਲ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ,  ਲੇਕਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇਹ ਪਿਆਰੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਮੈਨੂੰ ਫੇਰ ਪੜ੍ਹਨੇ ਨੂੰ ਮਿਲ ਗਈਆਂ :

To see her is to love her ,

And love but her for ever ;

For nature made her what she is ,

And never made anither !

ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਨ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ  ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।  ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਲਿਖੇ ਜਾਣ  ਦੇ ਸਮੇਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਰੌਲਾ ਹੋਵੇ  ਅਤੇ  ਕਾਲਾਂਤਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਵਾਂ ਵਧਾ – ਚੜਾ ਕੇ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਜਾਣ ।

-  - ਰਮੇਸ਼ ਉਪਾਧਿਆਏ