ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਡੇ ਵਿਲਿਅਮ ਗਾਡ ਨੇ ਜਦੋਂ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਨਾਲ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਝਾੜ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਗਰੀਨ ਰੈਵੋਲਿਊਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ , ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ 42 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ । ਉਸ ਸਮੇਂ 1968 ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੈਂ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਇਕੋਲਾਜੀ ਅਤੇ ਇਕੋਨਾਮਿਕਸ ਗਲਤ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਜੇਕਰ ਸਿਰਫ ਝਾੜ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਜਾਂ ਤਤਕਾਲਿਕ ਮੁਨਾਫੇ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਦੋਹਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਖਤਰੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਉਪਜਾਊਪਣ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਬਣਾਵਟ ਦੀ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਉਹ ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਚਲੇ ਗਏ ਤਾਂ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਉਭਰਨ ਲੱਗਣਗੇ । ਪਾਣੀ ਨਿਕਾਸ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਦੇ ਚਲੇ ਗਏ ਤਾਂ ਮਿੱਟੀ ਖਾਰੀ ਅਤੇ ਲੂਣੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ।
ਕੀਟਨਾਸ਼ੀ , ਫਫੂੰਦੀ ਨਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦਵਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਧਾਧੁੰਦ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਾਲ ਅਨਾਜ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਅਤੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਖਾਣ ਯੋਗ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾ ਇਹਨਾਂ ਜਹਿਰੀਲੇ ਰਸਾਇਣਾ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂਹੰਦ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਜੈਵ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਤਾਂ ਬਿਗਾੜੇਗੀ ਹੀ ਕੈਂਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਕਹਿਰ ਵੀ ਵਧਾਏਗੀ । ਜੁਗਾਂ ਤੋਂ ਹੋ ਰਹੀ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਜਮੀਨੀ ਜਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੋ ਅਮੁੱਲ ਪੂੰਜੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ , ਉਸਦਾ ਅਵਿਗਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਘੋਰ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵੱਡੀ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਮੁੱਕ ਜਾਵੇਗਾ । ਮੁਕਾਮੀ ਪਰਸਥਿਤੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਅਸੰਖ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਜਿਆਦਾ ਝਾੜ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹੀ ਬੀਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਪੌਦ ਰੋਗ ਪਨਪ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪੂਰੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਫਸਲ ਚੌਪਟ ਕਰ ਦੇਣ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਨ 1854 ਵਿੱਚ ਆਇਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਆਲੂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਨਾਲ ਅਕਾਲ ਪਿਆ ਸੀ ।ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਥੇ ਸਭ ਲੋਕ ਅਕਾਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਲੂ ਦੀ ਇੱਕ ਹੀ ਕਿੱਸਮ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ।ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ 1942 ਦੇ ਅਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੀ ਦੁਹਰਾਇਆ ਗਿਆ ।
ਇਸ ਲਈ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਅਸੀਂ ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਝਾੜ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਨੂੰ ਟਿਕਾਊ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਨ ਦਾ ਉਚਿਤ ਆਧਾਰ ਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਅਸੀ ਅੱਗੇ ਚਲਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਬਖ਼ਤਾਵਰੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੇ ਚੁੰਗਲ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਵਾਂਗੇ । ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਮੈਨੂੰ 1968 ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿੜਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਇਹਨਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਤੇ ਗੌਰ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਸੁੱਝਿਆ , ਜਿਸਨੂੰ ਮੈਂ ਏਵਰਗਰੀਨ ਰਿਵੋਲਿਊਸ਼ਨ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਯਾਨੀ ਪਰਿਆਵਰਣ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਏ ਬਿਨਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਧਾਉਂਦੇ ਜਾਣਾ । ਇਸ ਸਦਾਬਹਾਰ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹੈ ਜੈਵਿਕ ਜਾਂ ਹਰੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ । ਸਾਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦਾ ਅੰਨ ਲਗਾਤਾਰ ਮਿਲਦਾ ਰਹੇ ਇਸਦੇ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਲਾਭਪ੍ਰਦਤਾ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮਿੱਟੀ , ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਜੈਵ ਵਿਵਿਧਤਾ ਦੀ ਪਰਸਥਿਤਕ ਬੁਨਿਆਦ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦੇ ਰਹੀਏ ।
ਵਰਤਮਾਨ ਦਹਾਕੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਜਲਵਾਯੂ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਦਾ ਸਮਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੌਸਮ ਬੇਹਦ ਉਗਰ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਦਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਪੂਰਵਾਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਣਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵਧਣ ਦਾ ਸੰਦੇਹ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੋਪੇਨਹੇਗਨ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਸੰਮੇਲਨ ਹੋਇਆ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਦੁਰਭਾਗ ਵਸ਼ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ ਦੀ ਉੱਚੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਆਰਥਕ ਤਰੱਕੀ ਤੇ ਲਗਾਮ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਸਹਿਮਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ । ਉਂਜ ਤਾਂ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਡਿਗਰੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਵੀ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਉਪ - ਸਹਾਰਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਤੇ ਉਲਟਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਵੇਗਾ , ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭੁੱਖ ਵੱਡੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਪੰਜੇ ਫੈਲਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ । ਇਹੀ ਨਹੀਂ , ਛੋਟੇ - ਛੋਟੇ ਦੀਪਾਂ ਦੇ ਡੁੱਬਣ ਦਾ ਸੰਦੇਹ ਵੀ ਵਧ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ।
ਸੰਨ 2010 ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਲੋਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜੈਵ ਵਿਵਿਧਤਾ ਸਾਲ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਜੈਵ ਵਿਵਿਧਤਾ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਕੂਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਲਿਹਾਜਾ ਅਸੀਂ ਦੁਗਣੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਆਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਵਢਾਂਗਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਜੈਵ ਵਿਵਿਧਤਾ ਦੀ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਅਤੇ ਟਿਕਾਊ ਅਤੇ ਸਿਆਣਪ ਭਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ । ਸੰਨ 2010 ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਮੁੱਖਆਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰਾਟ ਸਮੇਲਨ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ , ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 2000 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸਤਾਬਦੀ ਵਿਕਾਸ ਲਕਸ਼ ਦੀ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੋਈ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ । ਇਹਨਾਂ ਲਕਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਲਕਸ਼ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ , ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਨੂੰ 2015 ਤੱਕ ਘਟਾ ਕੇ ਅੱਧੀ ਕਰ ਦੇਣਾ । ਲੇਕਿਨ ਹੋਇਆ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹਾ ਕਿ ਭੁੱਖੇ ਬੱਚੇ , ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰਖ ਜਿੱਥੇ ਸੰਨ 2000 ਵਿੱਚ 80 ਕਰੋੜ ਸਨ ਉਥੇ ਹੀ ਹੁਣ 2010 ਵਿੱਚ 100 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ।
ਇਹ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਧਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਖਾਣਾ ਖਰੀਦ ਕੇ ਆਪਣਾ ਢਿੱਡ ਭਰ ਪਾਉਣਾ ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਬੂਤੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ । ਹੁਣ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਢਿੱਲ ਦੇਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਦਾਬਹਾਰ ਹਰੀ ਕਰਾਂਤੀ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਪਰਿਆਵਰਣ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਰਸਤਾ ਆਪਣਾ ਕੇ ਖਾਧ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੁੱਗਣੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਤੀਬਰ ਕਰ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਅਭਿਆਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ , ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਅਨਾਜ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਸੁਫ਼ਨਾ ਧਰਿਆ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗਾ ।
No comments:
Post a Comment